Εσωτερικά, θλαστικά και διατιτραίνοντα τραύματα του ματιού

Οι τραυματισμοί είναι από τα πιο απρόβλεπτα συμβάντα στην οφθαλμολογία αλλά και γενικότερα στην ιατρική. Πολλοί φαινομενικά αθώοι τραυματισμοί μπορεί να αποδειχθεί ότι προκάλεσαν σοβαρότερες βλάβες από ό,τι αρχικά είχε εκτιμηθεί, ενώ εικόνες που μοιάζουν πιο δραματικές, όπως ένα υπόσφαγμα (μια τοπική αιμορραγία κάτω από τον επιπεφυκότα), μπορεί να ιαθούν από μόνες τους χωρίς να αφήσουν το παραμικρό υπόλειμμα.

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στα τραύματα στα οποία εμπλέκονται και άλλα μέρη του σώματος. Αν ο τραυματισμός είναι για παράδειγμα αποτέλεσμα ενός τροχαίου ατυχήματος, πρώτα πρέπει να αποκλειστούν οι απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις και στη συνέχεια, αφού το παιδί σταθεροποιηθεί, να γίνει οφθαλμολογική εκτίμηση.


Το ιστορικό της κάκωσης
Επειδή ακόμη και οι πιο προσεκτικοί γονείς δεν μπορούν να παρακολουθούν συνεχώς τα παιδιά τους, πολλοί από τους τραυματισμούς συμβαίνουν όταν τα παιδιά βρίσκονται χωρίς επιτήρηση. Τα ίδια τα παιδιά πιθανόν δεν μπορούν ή δεν θέλουν να πουν τι ακριβώς τους συνέβη, ιδιαίτερα αν τραυματίστηκαν κάνοντας κάτι που τους έχει απαγορευθεί. Επίσης τα εξωτερικά σημεία μπορεί να μη δηλώνουν από μόνα τους τον μηχανισμό που προκάλεσε την κάκωση του ματιού.
Ο οφθαλμίατρος πρέπει να γνωρίζει τον μηχανισμό αυτό, ώστε να κατευθύνει σωστά την εξέταση και να χορηγήσει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.


Το σύνδρομο της ανατάραξης του μωρού (shaken baby syndrome)
Μικρά νεογνά και βρέφη μπορεί να πέσουν θύματα μιας μορφής κακοποίησης, κατά την οποία κάποιος από τους γονείς ή τους οικείους τους τα σηκώνει με τα χέρια του και τα ανακινεί βιαίως, προκειμένου να σταματήσουν να κλαίνε.

Η ανατάραξη αυτή προκαλεί στο μωρό μια χαρακτηριστική τριάδα κλινικών σημείων, που περιλαμβάνει υποσκληρίδιο αιμορραγία (μια μορφή εγκεφαλικής αιμορραγίας), εγκεφαλικό οίδημα και αιμορραγία στον αμφιβληστροειδή. Πρόκειται για μια εξαιρετικά σοβαρή κατάσταση και 1 στα 3 παιδιά που κακοποιούνται με αυτόν τον τρόπο τελικά πεθαίνουν. Ακόμη και αυτά που θα επιζήσουν, τις περισσότερες φορές καταλήγουν να έχουν σε μόνιμη βάση σοβαρές νευρολογικές διαταραχές, εγκεφαλική παράλυση, και προβλήματα στη μάθηση και στην ομιλία.

Είναι πραγματικά απίστευτο, αλλά για τουλάχιστον τις μισές περιπτώσεις εμφάνισης του συνδρόμου υπεύθυνος είναι κάποιος από τους γονείς.

Η βίαιη ανατάραξη του παιδιού μπορεί να έχει άσχημες συνέπειες, ακόμη και να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του παιδιού. (Σημείωση: Η εικόνα είναι προϊόν φωτομοντάζ και κανένα μωρό δεν κακοποιήθηκε κατά τη λήψη της φωτογραφίας.)

Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποβάλλουμε το παιδί μας σε τέτοια δοκιμασία περιμένοντας ότι έτσι θα ησυχάσει από το κλάμα του. Μελέτες έδειξαν ότι αρκεί ένα βίαιο τράνταγμα μόλις 5 δευτερολέπτων με τα χέρια, ώστε να προκληθεί το σύνδρομο.

Αντίθετα το απαλό λίκνισμα, οι ευγενικές κινήσεις και η ανύψωση του παιδιού με τα χέρια στον αέρα δεν έχουν καμία βλαβερή συνέπεια στην υγεία του. Ακόμη και αν το παιδί γλιστρήσει και κτυπήσει σε κάποιο έπιπλο, ή ξεφύγει από τα χέρια αυτού που το κρατά και κτυπήσει στο πάτωμα, ενδέχεται να επέλθει κάποιος τραυματισμός αλλά όχι το συγκεκριμένο σοβαρό σύνδρομο.


Θλαστικά τραύματα
Θλαστικά ονομάζονται τα τραύματα στα οποία δεν έχει επέλθει ρήξη του οργάνου που τραυματίστηκε, όπως π.χ. μια ντομάτα που πιέστηκε και χάλασε χωρίς να σχιστεί ο φλοιός της.

Συνήθως προκαλούνται από μία γροθιά ή από την πρόσκρουση αντικειμένων, που είναι σχετικά μεγάλα και όχι αιχμηρά, όπως μία μπάλα του τένις ή ένα παιχνίδι. Η πίεση μεταδίδεται σε όλο το μάτι αλλά δεν συνοδεύεται από ρήξη.

Τυπικά το θλαστικό τραύμα στο μάτι εμφανίζεται με υπόσφαγμα (συγκέντρωση αίματος υπό τον επιπεφυκότα), που κάνει το «άσπρο» του ματιού να φαίνεται ότι «αιμορραγεί». Αν και η εικόνα είναι εντυπωσιακή και φοβίζει τον ασθενή και τους οικείους του, από μόνο του το υπόσφαγμα είναι πρακτικά αθώο.

Το ύφαιμα είναι ένα άλλο συχνό εύρημα σε τέτοιους τραυματισμούς και συνίσταται στη συγκέντρωση αίματος στον πρόσθιο θάλαμο, δηλαδή στον χώρο μεταξύ κερατοειδούς και ίριδας. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι το παιδί να μη βλέπει, αφού το κόκκινο, αδιαφανές αίμα εμποδίζει το φως να μπει στο μάτι. Ένα μικρό ύφαιμα μπορεί να «καθίσει» στο κάτω μέρος του προσθίου θαλάμου και να επιτρέψει ξανά την όραση. Είναι καλό όμως να καλύπτουμε το μάτι (ίσως και τα δύο, ακόμη και αν το άλλο δεν έχει κτυπήσει), ώστε και να μη φοβάται το παιδί ότι δεν βλέπει, παρότι το μάτι του είναι ανοικτό, και να περιορίσουμε τις κινήσεις, που μπορεί να προκαλέσουν την υποτροπή της αιμορραγίας. Συνήθως το ύφαιμα απορροφάται σε μερικές ημέρες χωρίς άλλες συνέπειες για την όραση.

Στις πιθανές επιπλοκές ενός θλαστικού τραύματος περιλαμβάνονται η εμφάνιση γλαυκώματος (ασθενείς με ύφαιμα καλό είναι να ελέγχονται κάθε χρόνο προληπτικά), η εξάρθρωση του φακού, η εμφάνιση καταρράκτη, καθώς και ο τραυματισμός του αμφιβληστροειδούς, ο οποίος οφείλεται στη μετάδοση του χτυπήματος στο εσωτερικό του ματιού διαμέσου του ασυμπίεστου υαλοειδούς.


Διατιτραίνοντα τραύματα
Διατιτραίνοντα τραύματα μπορούν να προκληθούν από αντικείμενα ως επί το πλείστον αιχμηρά, όπως θραύσματα από γυαλί ή μέταλλο, που κινούνται πολύ γρήγορα και εισέρχονται στον βολβό του ματιού. Ένα τέτοιο θραύσμα μπορεί να μείνει μέσα στο μάτι ή να το διαπεράσει και να βρεθεί πίσω από αυτό, στον οφθαλμικό κόγχο.

Τα διατιτραίνοντα τραύματα είναι κατά κανόνα σοβαρότερα από ό,τι φαίνεται με την πρώτη ματιά. Ο έλεγχος του παιδιού γίνεται συνήθως υπό γενική αναισθησία και ο οφθαλμίατρος προσπαθεί να καθαρίσει το τραύμα, να αφαιρέσει το ξένο σώμα και να επαναφέρει με ράμματα τις πληγείσες δομές όσο το δυνατόν πλησιέστερα στο φυσιολογικό.

Η αφαίρεση ενός ξένου σώματος από το μάτι δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Ο τρόπος αφαίρεσης εξαρτάται και από τις ιδιότητές του. Ένα μεταλλικό θραύσμα, για παράδειγμα, ίσως είναι δυνατόν να αφαιρεθεί με τη χρήση ειδικού μαγνήτη.

Η παραμονή του ξένου σώματος μέσα στο μάτι δεν μπορεί να παραταθεί για πολύ. Ιδιαίτερα τα μέταλλα μπορούν να προκαλέσουν γλαύκωμα, σοβαρές βλάβες στον αμφιβληστροειδή και εντονότατες φλεγμονές.

Η πρόγνωση εξαρτάται από το είδος και την έκταση της κάκωσης. Μερικές περιπτώσεις εξελίσσονται πολύ καλύτερα από ό,τι αναμενόταν και ένα μεγάλο μέρος της όρασης διατηρείται.

Άλλες όμως φορές μπορεί να χρειαστεί μέχρι και αφαίρεση του βολβού του ματιού, μια σίγουρα πολύ δυσάρεστη κατάσταση που θα επηρεάσει σοβαρά την υπόλοιπη ζωή του παιδιού. Από αισθητικής απόψεως τουλάχιστον, η τεχνολογία των προσθετικών ματιών έχει εξελιχθεί πάρα πολύ και δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς διαφορές ανάμεσα σε ένα πραγματικό και σε ένα προσθετικό μάτι.